Τα τελευταία χρόνια οι πλημμύρες, ακόμη και μέσα στον αστικό ιστό, είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται όλο και συχνότερα με καταστρεπτικές συνέπειες όχι μόνο για τις υλικές υποδομές αλλά και για την ασφάλεια των πολιτών του λεκανοπεδίου. Τα ρέματα της Αττικής, αν και ελάχιστα πλέον, προσφέρουν σημαντική βοήθεια στη διαχείριση των πλημμυρών ενώ ταυτόχρονα αποτελούν σημαντικούς βιότοπους με πλούσια βλάστηση και σπάνια είδη ζώων και φυτών. Η προστασία τους επομένως κρίνεται επιτακτική για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής μικρών και μεγάλων. Για το θέμα αυτό οι μαθητές της Β΄ Λυκείου: Άννα Γιαννέα, Ελεάννα Κουλουριώτη και Βασιλεία Κριτάκη, στο πλαίσιο της Δράσης Δημοσιογραφίας, απευθύνθηκαν στην υπεύθυνη του Δικτύου Πολιτών για τη Διάσωση του Ρέματος της Πικροδάφνης, κα Ροδούλα Κωνσταντινίδου, η οποία έδωσε χρήσιμες πληροφορίες για την αξία της προστασίας των τελευταίων ανοιχτών ρεμάτων της Αττικής.
Κυρία Κωνσταντινίδου πως προκαλούνται οι πλημμύρες και τι ρόλο παίζουν τα ρέματα;
Οι πλημμύρες είναι ένα φυσικό φαινόμενο. Είναι φυσικό γιατί τα ποτάμια ουσιαστικά είναι αγωγοί που μαζεύουν το νερό μιας λεκάνης, της υδρολογικής λεκάνης, και το οδηγούν σε έναν αποδέκτη, είτε είναι λίμνη είτε είναι θάλασσα. Αποστραγγίζουν δηλαδή τη λεκάνη έτσι ώστε να μην πλημμυρίζει. Όταν έχουμε μεγάλη βροχόπτωση ξαφνικά δέχονται πάρα πολύ μεγάλη ποσότητα νερού και η κύτη τους καμία φορά δεν επαρκεί, δεν είναι αρκετή για να χωρέσει το νερό, άρα λοιπόν έχουμε την υπερχείλιση. Είναι δηλαδή σαν ένα ποτήρι. Όταν βάλουμε παραπάνω νερό από ό,τι μπορεί να χωρέσει τι κάνει το ποτήρι; Υπερχειλίζει. Έτσι ακριβώς συμβαίνει και με τα ρέματα. Είναι ενοχλητικό; Όχι. Η υπερχείλιση είναι πάρα πολύ ευεργετική για την φύση. Όταν βγαίνει το νερό, και διασκορπίζεται πάνω στο έδαφος, αυτό αρχίζει και κατεισδύει, δηλαδή φιλτράρεται μέσα από το έδαφος, και καταλήγει στον υδροφόρο ορίζοντα. Άρα λοιπόν έχουμε εμπλουτισμό των υδροφόρων οριζόντων τους οποίους χρησιμοποιούμε για να πίνουμε νερό και να αρδεύουμε. Τα πλημμυρικά πεδία είναι πάρα πολύ ευεργετικά, τα λέμε και πλημμυρικές ζώνες και πρέπει να τα διατηρούμε έτσι. Τώρα λοιπόν το πρόβλημα πως ξεκινάει; Οι άνθρωποι (οι οποίοι θεωρούμαστε τα εξυπνότερα όντα αλλά τελικά δεν είμαστε), χτίζουν πάνω σε αυτές τις πλημμυρικές ζώνες ή χτίζουν πολύ κοντά στα ρέματα, θα λέγαμε κολλητά στα ρέματα. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι εδώ αρχίζει ο κίνδυνος των υπερχειλίσεων. Ακόμη χειρότερα, σε αρκετές περιπτώσεις, επιχώνουν τα ρέματα, δηλαδή μπαζώνουν και στενεύουν την κύτη του ρέματος και χτίζουν εκεί, δημιουργούν καλλιέργειες, σπίτια, κήπους ή δρόμους. Και εκεί λοιπόν ξεκινάει το πρόβλημα στις πόλεις. Οι άνθρωποι δηλαδή έχουν καταπατήσει, έχουν στερήσει τον ζωτικό χώρο, τον οποίο χρησιμοποιεί το ποτάμι στην μεγάλη πλημμύρα, προκειμένου να χωρέσει το νερό του και να το οδηγήσει στην θάλασσα.
?Έχουμε πολλές τέτοιες περιπτώσεις στην Αττική;
Όλες. Δεν υπάρχει ρέμα που να μην έχει καταπατηθεί. Και το χειρότερο πολλά έχουν εγκιβωτιστεί. Από τα 1300 ρέματα τα οποία υπήρχαν στην Αττική, αυτή τη στιγμή υπάρχουν μόνο μερικές δεκάδες τα οποία είναι τμηματικά ελεύθερα, ανοιχτά δηλαδή.
Από πότε εντοπίζεται αυτό το πρόβλημα;
Τις τελευταίες δεκαετίες στην Αττική υπάρχουν επιχώσεις. Είχαμε έναν τεράστιο ρεματικό πλούτο, τον οποίο έχουμε χάσει γιατί τα ρέματα έχουν εγκιβωτιστεί. Ίσως κι αυτή τη στιγμή από κάτω μας να περνάει ρέμα. Τώρα, αυτό δεν σημαίνει ότι το ρέμα «χάνει τα δικαιώματά του», είτε ως φυσικός σχηματισμός είτε ως νομική υπόσταση. Δηλαδή το ρέμα που πιθανώς περνάει αυτή τη στιγμή κάτω από την Ευαγγελική πρέπει να οριοθετηθεί, να υπάρχει ως ρέμα. Διότι σε περίπτωση που συμβεί κάτι, αν δηλαδή σπάσει ο αγωγός που το έχει εγκιβωτίσει, θα διεκδικήσει τα δικαιώματά του να είναι ελεύθερο, και θα γκρεμίσει ό,τι κτίσμα και όποια ανθρώπινη κατασκευή υπάρχει στην επιφάνεια τους εδάφους. Το κομμάτι που καθορίζει πού υπάρχει ρέμα και πού υπάρχει καταπάτηση, λέγεται οριοθέτηση. Πρακτικά τίθενται δύο οριογραμμές, με τις οποίες ορίζεται ότι αυτός ο χώρος ανήκει στο ποτάμι και από κει και πέρα μπορεί να κάνει ο άνθρωπος ό,τι θέλει. Ορίζονται δηλαδή οικιστικές χρήσεις και δημόσιοι χώροι, δίνεται η δυνατότητα στον άνθρωπο να κάνει παιδικές χαρές, χώρους περιπάτου, κοινωφελείς χώρους, βιομηχανικές ζώνες, καλλιέργειες. Χώρους δηλαδή έξω από τις οριογραμμές του ποταμού. Άρα λοιπόν η μεγάλη μάχη γίνεται για να μπουν σωστά οι οριογραμμές του ποταμού. Διότι αυτόν τον χώρο, σε μια μεγάλη πλημμύρα (κάθε 50, 100 ή 1000 χρόνια, δεν έχει σημασία πότε, πάντως θα συμβεί) θα τον χρησιμοποιήσει το ποτάμι κατεβάζοντας μεγάλο όγκο νερού. Αυτό είναι το κομβικό σημείο.
Υπάρχει νομοθεσία η οποία να απαγορεύει όλες αυτές τις ενέργειες που περιγράψατε;
Δυστυχώς πρόκειται για μία κατάσταση που έχει παγιωθεί, είναι υφιστάμενη, την έχουμε κληρονομήσει από τους παππούδες μας και τώρα γίνεται μάχη μεταξύ των πολιτών από τη μια πλευρά, οι οποίοι επικαλούνται, πολλές φορές και χωρίς τίτλους ότι έχουν την ιδιοκτησία περιοχών, και του κράτους από την άλλη, το οποίο συχνά ανέχεται αυτή την κατάσταση. Οι περισσότεροι ωστόσο είναι καθαρά καταπατητές. Το 2018 άρχισε η πολεοδομία να καταγράφει τα αυθαίρετα κτήρια. Εντοπίστηκαν 180 κτίρια στις περιοχές μεταξύ του Φαλήρου και του Αγίου Δημητρίου και επιβλήθηκαν υψηλά πρόστιμα. Ωστόσο προκλήθηκε κοινωνικός σάλος και έτσι η διαδικασία σταμάτησε. Τίθεται κοινωνικό και ανθρωπιστικό δίλημμα και ερωτήματα: Τι κάνεις σε αυτή την περίπτωση; Λες ότι θα κάνεις σωστή οριοθέτηση και ότι θα δώσεις στο ποτάμι το χώρο του; Αυτό αυτόματα σημαίνει ότι πρέπει κάποια σπίτια να γκρεμιστούν. Επιπλέον τίθεται και το ζήτημα της αποζημίωσης.
Πώς λύνεται επομένως αυτό το πρόβλημα;
Θα πρέπει να υπάρξει μια κοινωνική πολιτική, να υπάρξουν απαλλοτριώσεις ή αντιπαροχές με σπίτια που θα δοθούν έξω από τις περιοχές αυτές και ταυτόχρονα να δοθεί στο ποτάμι ο χώρος του. Σε αντίθετη περίπτωση ο ιδιοκτήτης θα μείνει στο σπίτι με δική του ευθύνη και χωρίς δυνατότητα αποζημίωσης όταν έρθει η μεγάλη πλημμύρα. Στην ουσία πληρώνουμε εμείς στους καταπατητές, αυτούς που είχαν την πονηριά να χτίσουν μέσα στα ρέματα.
Θεωρείτε ότι οι καταπατητές έκτισαν εκεί συνειδητά;
Βεβαίως συνειδητά και αφελώς. Ορισμένοι έκτισαν προκειμένου να αποκομίσουν κέρδη από το χτίσιμο πολυκατοικιών. Ορισμένοι εργολάβοι χτίζουν μεγάλες πολυκατοικίες και μπαζώνουν συνειδητά.
Ποιος είναι ο κίνδυνος για τα οικήματα που βρίσκονται πάνω στο ρέμα;
Τα οικήματα που βρίσκονται σε μία ροή, επειδή είναι ακριβώς στις όχθες του ρέματος, κινδυνεύουν. Σε μια πιθανή υπερχείλιση θα κινδυνεύσουν ανθρώπινες ζωές.
Ποια είναι η σωστή οριοθέτηση για το ποτάμι σε περίπτωση πλημμύρας;
Πολύ ωραία ερώτηση! Που ξέρουμε εμείς ποιες είναι οι μπαζωμένες περιοχές; Το ξέρουμε μόνο και μόνο επειδή είμαστε γεωλόγοι; Λοιπόν η διαδικασία της οριοθέτησης γίνεται με αεροφωτογραφίες οι οποίες υπάρχουν από το 1939. Αποτυπώνουμε δηλαδή τα ρέματα με βάση αυτές τις φωτογραφίες, οι οποίες τραβήχτηκαν όταν δεν υπήρχαν καταπατήσεις και αυτά ήταν στη φυσική τους μορφή. Εφαρμόζουμε σχεδιαστικά προγράμματα με τον υπολογιστή και «ρίχνουμε» την καινούργια κοίτη πάνω στην παλιά και αυτόματα βλέπουμε ποια σπίτια και ποιοι δρόμοι «πέφτουν μέσα». Συγκρίνουμε δηλαδή την παλιά κοίτη με την καινούργια.
Πόσο αισιόδοξη είστε ότι μπορεί να βρεθεί λύση και να απολαμβάνουμε τη φύση και την ομορφιά των ρεμάτων;
Αυτό είναι το στοίχημα. Χωρίς αισιοδοξία δεν προχωράς στη ζωή, δεν κάνεις βήμα. Κάθεσαι στον καναπέ σου. Αγώνα κάνουμε κι εμείς. Την Πικροδάφνη τη σώζουμε 25 χρόνια τώρα. Είναι η τέταρτη ή η πέμπτη μελέτη που καταφέραμε να ακυρωθεί από το 2020. Οι μελέτες αυτές προβλέπουν νομιμοποίηση όλων των καταπατήσεων και δημιουργία στενής κοίτης με τσιμέντο στις όχθες. Άρα δεν θα έχουμε αυτή τη φυσική βλάστηση, τα οικοσυστήματα και τα πουλιά. Στη θέση τους θα τοποθετηθούν συρματοκιβώτια τα οποία χρησιμοποιούνται στην οδοποιία. Στην ουσία είναι κουτιά από πέτρες. Ωστόσο, πέρα από την περιβαλλοντική καταστροφή είναι ένα υλικό που δεν αντέχει στο ποτάμι. Σε δέκα χρόνια το σύρμα διαβρώνεται, ακόμα και αν είναι γαλβανισμένο, με αποτέλεσμα να ξεχειλίζουν οι πέτρες και να μην στηρίζονται τα πρανή εξαιτίας της μεγάλης υγρασίας. Επιπλέον, όταν εγκιβωτίζεις ένα ρέμα, προκαλείς μεγάλη ταχύτητα στη ροή του νερού σε μία πλημμύρα. Το νερό, δηλαδή, γίνεται ξαφνικά τρείς φορές πιο ορμητικό ανάλογα με το υλικό που τοποθετείται, γιατί αλλάζει ο συντελεστής τριβής. Όταν μικραίνει ο συντελεστής, το νερό τρέχει πολύ ορμητικά και είναι πολύ πιο καταστροφικό.
Αυτό δεν θα προκαλούσε τρομερά προβλήματα όπως και πλημμύρες;
Ναι θα προκαλούσε. Όπως έγινε παλαιότερα και με τον Ιλισσό όπου το μπετόν δεν άντεξε και κατέρρευσε. Συνεχώς εκπονούνται νέες μελέτες με τις οποίες επιχειρείται να γίνει το ρέμα της Πικροδάφνης αγωγός. Το ίδιο επιχειρείται και για τα άλλα ρέματα της Αττικής. Ευτυχώς εδώ έχουμε μια ιστορία, μια παράδοση αν θέλετε. Κάνουμε αγώνα και ακυρώνουμε αυτές τις μελέτες. Τα καταφέρνουμε εδώ και 25 χρόνια και ελπίζουμε και στο μέλλον.
Υπεύθυνοι Δράσης Δημοσιογραφίας: Δημήτρης Κομηνός, Κατερίνα Τσαχτσαρλή
Η πόλη. Αστικός ιστός. Εσύ. Ο νέος άνθρωπος.
